TRÁCH NHIỆM DÂN SỰ DO VI PHẠM NGHĨA VỤ?

Nghĩa vụ là gì? Thế nào là vi phạm nghĩa vụ?

Theo BLDS 2015, cụ thể là Điều 274 định nghĩa Nghĩa vụ là việc mà theo đó, một hoặc nhiều chủ thể (sau đây gọi chung là bên có nghĩa vụ) phải chuyển giao vật, chuyển giao quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không được thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của một hoặc nhiều chủ thể khác (sau đây gọi chung là bên có quyền).

Vi phạm nghĩa vụ theo khoản 1 Điều 351 BLDS 2015 là việc bên có nghĩa vụ không thực hiện nghĩa vụ đúng thời hạn, thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ hoặc thực hiện không đúng nội dung của nghĩa vụ.

Việc vi phạm nghĩa vụ theo định nghĩa này mang nội hàm khá rộng. Bởi lẽ theo cách hiểu thông thường, vi phạm nghĩa vụ có thể được hiểu là việc không tuân theo hoặc làm trái nghĩa vụ đã cam kết, tuy nhiên định nghĩa này đã bao hàm luôn các trường hợp có tuân theo nội dung nghĩa vụ nhưng thực hiện không đúng thời hạn hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ.

Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ?

Theo khoản 1 Điều 351 BLDS 2015 quy định “Bên có nghĩa vụ mà vi phạm nghĩa vụ thì phải chịu trách nhiệm dân sự đối với bên có quyền.”

Có thể hiểu, khi nghĩa vụ không được thực hiện đúng thời thời hạn, thực hiện không đầy đủ hoặc thực hiện không đúng nội dung thì bên vi phạm nghĩa vụ sẽ phải chịu trách nhiệm dân sự. Điều này đồng nghĩa nếu nghĩa vụ dân sự phát sinh kể từ khi quan hệ nghĩa vụ được xác lập thì trách nhiệm dân sự chỉ xuất hiện khi có một bên không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ của mình.

Như vậy, trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ là một trong những loại trách nhiệm pháp lý, là một hình thức chế tài mang hậu quả bất lợi áp dụng cho các hành vi vi phạm về quyền và nghĩa vụ mà các bên đã cam kết, thỏa thuận và được cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng đối với người có hành vi vi phạm pháp luật nói chung và vi phạm nghĩa vụ nói riêng.

Các loại trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ?

Tùy thuộc vào tính chất, hậu quả của sự vi phạm nghĩa vụ mà hậu quả bất lợi để người vi phạm nghĩa vụ phải gánh chịu là việc bắt buộc phải tiếp tục thực hiện nghĩa vụ hoặc phải bồi thường thiệt hại.

Trách nhiệm phải thực hiện nghĩa vụ dân sự:

Khi bên có nghĩa vụ thực hiện không đúng nghĩa vụ của mình thì bên có quyền được yêu cầu bên có nghĩa vụ tiếp tục thực hiện nghĩa vụ. Dạng trách nhiệm này thường phát sinh trong các trường hợp sau:

• Trách nhiệm do không thực hiện nghĩa vụ giao vật:

• Trường hợp nghĩa vụ giao vật đặc định không được thực hiện thì bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm phải giao đúng vật đó; nếu vật không còn hoặc bị hư hỏng thì phải thanh toán giá trị của vật.

• Trường hợp nghĩa vụ giao vật cùng loại không được thực hiện thì bên bị vi phạm có quyền yêu cầu bên vi phạm phải giao vật cùng loại khác; nếu không có vật cùng loại khác thay thế thì phải thanh toán giá trị của vật.

• Trường hợp việc vi phạm nghĩa vụ quy định tại khoản 1 và khoản 2 Điều này mà gây thiệt hại cho bên bị vi phạm thì bên vi phạm phải bồi thường thiệt hại.

• Trách nhiệm do chậm thực hiện nghĩa vụ trả tiền:

• Trường hợp bên có nghĩa vụ chậm trả tiền thì bên đó phải trả lãi đối với số tiền chậm trả tương ứng với thời gian chậm trả.

• Lãi suất phát sinh do chậm trả tiền được xác định theo thỏa thuận của các bên nhưng không được vượt quá mức lãi suất được quy định tại khoản 1 Điều 468 của Bộ luật này; nếu không có thỏa thuận thì thực hiện theo quy định tại khoản 2 Điều 468 của Bộ luật này.

• Trách nhiệm do không thực hiện hoặc không được thực hiện một công việc:

• Trường hợp bên có nghĩa vụ không thực hiện một công việc mà mình phải thực hiện thì bên có quyền có thể yêu cầu bên có nghĩa vụ tiếp tục thực hiện hoặc tự mình thực hiện hoặc giao người khác thực hiện công việc đó và yêu cầu bên có nghĩa vụ thanh toán chi phí hợp lý, bồi thường thiệt hại.

+  Khi bên có nghĩa vụ không được thực hiện một công việc mà lại thực hiện công việc đó thì bên có quyền được quyền yêu cầu bên có nghĩa vụ phải chấm dứt việc thực hiện, khôi phục tình trạng ban đầu và bồi thường thiệt hại.

Trách nhiệm bồi thường thiệt hại:

Theo Điều 360 BLDS 2015, trường hợp có thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ gây ra thì bên có nghĩa vụ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác. Thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ bao gồm thiệt hại về vật chất và thiệt hại về tinh thần. Trong đó, 

• Thiệt hại về vật chất là tổn thất vật chất thực tế xác định được, bao gồm tổn thất về tài sản, chi phí hợp lý để ngăn chặn, hạn chế, khắc phục thiệt hại, thu nhập thực tế bị mất hoặc bị giảm sút.

• Thiệt hại về tinh thần là tổn thất về tinh thần do bị xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín và các lợi ích nhân thân khác của một chủ thể.

Căn cứ xác định trách nhiệm bồi thường thiệt hại do vi phạm nghĩa vụ dựa vào các yếu tố: có hành vi vi phạm pháp luật, có thiệt hại xảy ra trong thực tế, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm pháp luật và thiệt hại xảy ra. Bên cạnh đó yếu tố lỗi được quy định tại Điều 364 BLDS 2015 đôi khi cũng là một trong các yếu tố cần xét đến để xác định người gây thiệt hại có được giảm mức bồi thường thiệt hại không.

Lưu ý khi xem xét trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ:

Có hai trường hợp ngoại lệ để bên có nghĩa vụ không phải chịu trách nhiệm dân sự theo quy định Điều 351 BLDS 2015 là bên có nghĩa vụ không thực hiện đúng nghĩa vụ do sự kiện bất khả kháng,trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác hoặc chứng minh được nghĩa vụ không thực hiện được là hoàn toàn do lỗi của bên có quyền.