KHI SỬ DỤNG TÁC PHẨM ĐIỆN ẢNH ĐÃ CÔNG BỐ CÓ CẦN XIN PHÉP VÀ TRẢ TIỀN BẢN QUYỀN, XUẤT XỨ CỦA TÁC PHẨM HAY KHÔNG?

1. Khái niệm về tác phẩm điện ảnh

Khái niệm về tác phẩm điện ảnh được định nghĩa tại Khoản 1 Điều 12 Nghị định 22/2018/NĐ-CP như sau: “Tác phẩm điện ảnh là tác phẩm được thể hiện bằng hình ảnh động kết hợp hoặc không kết hợp với âm thanh và các phương tiện khác theo nguyên tắc của ngôn ngữ điện ảnh. Hình ảnh tĩnh được lấy ra từ một tác phẩm điện ảnh là một phần của tác phẩm điện ảnh đó”.

Cùng với đó, tác phẩm điện ảnh là sản phẩm nghệ thuật được quy định tại Khoản 3 Điều 1 Thông tư 26/2018/TT-BVHTTDL và Khoản 2 Điều 4 Luật Điện ảnh, bao gồm:

- Phim là tác phẩm điện ảnh bao gồm phim truyện, phim tài liệu, phim khoa học, phim hoạt hình và các loại phim khác;

- Phim nhựa là phim được sản xuất bằng phương tiện kỹ thuật điện ảnh, được ghi trên vật liệu phim nhựa để chiếu trên màn ảnh thông qua máy chiếu phim;

- Phim video là phim sản xuất bằng phương tiện kỹ thuật video, được ghi trên băng từ, đĩa từ và các vật liệu ghi hình khác để phát thông qua thiết bị video;

- Phim kỹ thuật số là phim được sản xuất bằng công nghệ kỹ thuật số được ghi lại dưới dạng các tập dữ liệu tin học lưu trong đĩa số, ổ cứng, băng từ và các vật liệu lưu trữ thông tin số khác để phát thông qua thiết bị kỹ thuật số;

- Phim truyền hình là phim video, phim kỹ thuật số để phát trên sóng truyền hình;

- Băng phim, đĩa phim là sản phẩm của phim video, phim kỹ thuật số hoặc được in sang từ phim nhựa.

2. Các trường hợp phát sinh khi sử dụng tác phẩm điện ảnh đã công bố

Trên thực tế, có nhiều trường hợp phát sinh khi sử dụng tác phẩm điện ảnh đã công bố, điển hình là hai trường hợp sử dụng tác phẩm điện ảnh đã công bố mà không cần xin phép và trả tiền bản quyền, xuất xứ của tác phẩm và trường hợp sử dụng tác phẩm điện ảnh đã công bố tuy không cần xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền, xuất xứ của tác phẩm. Cụ thể, hai trường hợp này được quy định như sau:

Thứ nhất, không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền, xuất xứ của tác phẩm. Các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố tuy không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền, phải thông tin về tên tác giả và nguồn gốc, xuất xứ của tác phẩm được liệt kê tại Khoản 1 Điều 26 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (được sửa đổi bởi Khoản 7 Điều 1 Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022) gồm:

- Tổ chức phát sóng sử dụng tác phẩm đã công bố, tác phẩm đã được chủ sở hữu quyền tác giả cho phép định hình trên bản ghi âm, ghi hình công bố nhằm mục đích thương mại để phát sóng có tài trợ, quảng cáo hoặc thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền cho chủ sở hữu quyền tác giả kể từ khi sử dụng. Mức tiền bản quyền và phương thức thanh toán do các bên thỏa thuận; trường hợp không thỏa thuận được thì thực hiện theo quy định của Chính phủ.

- Tổ chức phát sóng sử dụng tác phẩm đã công bố, tác phẩm đã được chủ sở hữu quyền tác giả cho phép định hình trên bản ghi âm, ghi hình công bố nhằm mục đích thương mại để phát sóng không có tài trợ, quảng cáo hoặc không thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền cho chủ sở hữu quyền tác giả kể từ khi sử dụng theo quy định của Chính phủ.

- Trường hợp tác phẩm đã được chủ sở hữu quyền tác giả cho phép định hình trên bản ghi âm, ghi hình công bố nhằm mục đích thương mại thì tổ chức, cá nhân sử dụng bản ghi âm, ghi hình này trong hoạt động kinh doanh, thương mại không phải xin phép nhưng phải trả tiền bản quyền cho chủ sở hữu quyền tác giả của tác phẩm đó theo thỏa thuận kể từ khi sử dụng; trường hợp không thỏa thuận được thì thực hiện theo quy định của Chính phủ về các hoạt động kinh doanh, thương mại tại Điểm b Khoản 1 Điều 26 Luật Sở hữu trí tuệ 2005. 

Tuy nhiên, quan trọng nhất là việc sử dụng tác phẩm quy định tại Khoản 1 Điều 26 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 không được gây thiệt hại một cách bất hợp lý đến lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả.

Thứ hai, không cần xin phép cũng không cần phải trả tiền bản quyền, xuất xứ của tác phẩm. Theo Khoản 6 Điều 1 Luật Sở hữu trí tuệ quy định các trường hợp sử dụng tác phẩm đã công bố mà không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao bao gồm:

“a) Tự sao chép một bản nhằm mục đích nghiên cứu khoa học, giảng dạy của cá nhân;

 b) Trích dẫn hợp lý tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để bình luận hoặc minh họa trong tác phẩm của mình;

 c) Trích dẫn tác phẩm mà không làm sai ý tác giả để viết báo, dùng trong ấn phẩm định kỳ, trong chương trình phát thanh, truyền hình, phim tài liệu;

 d) Trích dẫn tác phẩm để giảng dạy trong nhà trường mà không làm sai ý tác giả, không nhằm mục đích thương mại;

 đ) Sao chép tác phẩm để lưu trữ trong thư viện với mục đích nghiên cứu;

 e) Biểu diễn tác phẩm sân khấu, loại hình biểu diễn nghệ thuật khác trong các buổi sinh hoạt văn hoá, tuyên truyền cổ động không thu tiền dưới bất kỳ hình thức nào;

 g) Ghi âm, ghi hình trực tiếp buổi biểu diễn để đưa tin thời sự hoặc để giảng dạy;

 h) Chụp ảnh, truyền hình tác phẩm tạo hình, kiến trúc, nhiếp ảnh, mỹ thuật ứng dụng được trưng bày tại nơi công cộng nhằm giới thiệu hình ảnh của tác phẩm đó;

 i) Chuyển tác phẩm sang chữ nổi hoặc ngôn ngữ khác cho người khiếm thị;

 k) Nhập khẩu bản sao tác phẩm của người khác để sử dụng riêng”.