TRÌNH TỰ THỦ TỤC PHÂN CHIA DI SẢN THỪA KẾ THEO DI CHÚC

Vấn đề về thừa kế theo di chúc đã được Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định tương đối cụ thể, tuy nhiên, chủ yếu về nội dung. Thực tế, trình tự phân chia di sản như thế nào, cần thực hiện những thủ tục gì để phân chia, khai nhận di sản thì Bộ luật Dân sự không quy định chi tiết.

1. Điều kiện có hiệu lực của di chúc

Theo Điều 630 Bộ luật Dân sự năm 2015, di chúc hợp pháp cơ bản phải có đủ các điều kiện sau:

- Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc, không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép;

- Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.

Về hình thức, di chúc được thể hiện dưới một trong hai hình thức là bằng miệng hoặc bằng văn bản:

- Di chúc của người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi phải được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.

- Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.

- Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất 2 người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ.

Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng.

2. Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung của di chúc

Một người được nhận thừa kế theo di chúc chưa hẳn sẽ được nhận 100% giá trị tài sản theo di chúc để lại. Bởi lẽ, dù không có tên trong di chúc nhưng có một số đối tượng vẫn được hưởng phần di sản bằng 2/3 suất của một người thừa kế theo pháp luật (nếu di sản được chia theo pháp luật). Và tất nhiên, di sản họ nhận sẽ được chia lại từ phần di sản của những người thừa kế theo di chúc.

Theo Điều 644 Bộ luật Dân sự năm 2015, những người sau đây vẫn được hưởng phần di sản bằng 2/3 suất của một người thừa kế theo pháp luật nếu di sản được chia theo pháp luật, trong trường hợp họ không được người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc chỉ cho hưởng phần di sản ít hơn 2/3 suất đó:

- Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;

- Con thành niên mà không có khả năng lao động.

Tuy nhiên, nếu những người nêu trên thuộc trường hợp những người không có quyền hưởng di sản hoặc họ đã từ chối nhận di sản thì họ sẽ không được chia thừa kế theo quy định trên.

3. Thủ tục khai nhận di sản thừa kế tại cơ quan công chứng

Khai nhận di sản thừa kế là thủ tục nhằm xác lập quyền tài sản đối với di sản thừa kế của người thụ hưởng trong di chúc hoặc người thuộc hàng thừa kế theo quy định của pháp luật tại thời điểm phát sinh quyền thừa kế sau khi người để lại di sản chết. Thủ tục này được quy định bởi Điều 58 Luật Công chứng năm 2014 và được hướng dẫn bởi Điều 18 Nghị định 29/2015/NĐ-CP.

Để nhận di sản theo di chúc, người thừa kế cần tiến hành thủ tục khai nhận di sản theo thủ tục sau:

Bước 1: Người khai nhận di sản tiến hành nộp hồ sơ khai nhận di sản thừa kế tại cơ quan công chứng.

Bước 2: 

Cơ quan công chứng tiếp nhận và thực hiện các công việc theo quy định của pháp luật. Việc công chứng văn bản khai nhận di sản thừa kế sẽ được niêm yết trong thời hạn 15 ngày. Công chứng viên ra thông báo để niêm yết tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi thường trú cuối cùng của người để lại di sản.

- Trong trường hợp không xác định được nơi thường trú cuối cùng thì niêm yết tại nơi tạm trú có thời hạn cuối cùng của người đó.

- Trong trường hợp di sản thừa kế là bất động sản ở nhiều địa phương thì việc niêm yết được thực hiện tại Ủy ban nhân dân cấp xã nơi có bất động sản.

Nội dung niêm yết phải nêu rõ họ, tên của người để lại di sản; họ, tên của những người khai nhận di sản thừa kế; quan hệ của những người khai nhận di sản thừa kế với người để lại di sản thừa kế; danh mục di sản thừa kế. Bản niêm yết phải ghi rõ nếu có khiếu nại, tố cáo về việc bỏ sót, giấu giếm người được hưởng di sản thừa kế; bỏ sót di sản thừa kế; di sản thừa kế không thuộc quyền sở hữu, quyền sử dụng của người để lại di sản thì khiếu nại, tố cáo đó được gửi cho tổ chức hành nghề công chứng đã thực hiện việc niêm yết.

Ủy ban nhân dân cấp xã nơi niêm yết có trách nhiệm xác nhận việc niêm yết và bảo quản việc niêm yết trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày niêm yết.

Bước 3: Sau 15 ngày niêm yết nếu không có khiếu nại, tố cáo thì cơ quan công chứng thực hiện thủ tục chứng nhận văn bản khai nhận di sản thừa kế.

Bước 4: 

Người thừa kế thực hiện thủ tục đăng ký tài sản, chuyển quyền sở hữu tài sản.

Việc sở hữu thực tế tài sản được chia từ di sản có thể bất kỳ lúc nào tùy theo thỏa thuận của các đồng thừa kế. Tuy nhiên, đối với di sản là tài sản phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng như đất đai, nhà ở thì để di sản thật sự trở thành tài sản của mình thì các người thừa kế phải tiến hành thủ tục đăng ký, chuyển quyền sở hữu tài sản.

Như vậy, thời gian thực hiện việc khai nhận di sản thừa kế tính từ thời điểm nộp đủ hồ sơ yêu cầu là ít nhất 16 ngày, trong đó có 01 ngày để thực hiện thủ tục khai nhận di sản thừa kế và 15 ngày thực hiện việc niêm yết tại trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã. Riêng đối với tài sản phải đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng thì sẽ mất nhiều thời gian hơn để thực hiện các thủ tục như đóng thuế, sang tên quyền sở hữu…

Hồ sơ cần chuẩn bị

Với từng trường hợp sẽ yêu cầu những loại tài liệu riêng, cơ bản bộ hồ sơ để thực hiện việc khai nhận di sản bao gồm:

1/ Di chúc;

2/ Giấy tờ chứng minh nhân thân của người để lại di sản;

3/ Giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản của người để lại di sản;

4/ Giấy chứng tử của người để lại di sản

5/ Giấy tờ chứng minh mối quan hệ và quyền được hưởng tài sản của người tiến hành thủ tục khai nhận với người để lại di sản;