CÓ ĐƯỢC SỬ DỤNG TÀI SẢN TRÍ TUỆ ĐỂ THẾ CHẤP?

Quy định về tài sản thế chấp như thế nào?

Quy định tại Điều 317 Bộ luật dân sự 2015 về thế chấp tài sản như sau:

“Thế chấp tài sản

1. Thế chấp tài sản là việc một bên (sau đây gọi là bên thế chấp) dùng tài sản thuộc sở hữu của mình để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ và không giao tài sản cho bên kia (sau đây gọi là bên nhận thế chấp).

2. Tài sản thế chấp do bên thế chấp giữ. Các bên có thể thỏa thuận giao cho người thứ ba giữ tài sản thế chấp.”

Căn cứ Điều 318 Bộ luật dân sự 2015 quy định về tài sản thế chấp như sau:

- Trường hợp thế chấp toàn bộ bất động sản, động sản có vật phụ thì vật phụ của bất động sản, động sản đó cũng thuộc tài sản thế chấp, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.

- Trường hợp thế chấp một phần bất động sản, động sản có vật phụ thì vật phụ gắn với tài sản đó thuộc tài sản thế chấp, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.

- Trường hợp thế chấp quyền sử dụng đất mà tài sản gắn liền với đất thuộc quyền sở hữu của bên thế chấp thì tài sản gắn liền với đất cũng thuộc tài sản thế chấp, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.

- Trường hợp tài sản thế chấp được bảo hiểm thì bên nhận thế chấp phải thông báo cho tổ chức bảo hiểm biết về việc tài sản bảo hiểm đang được dùng để thế chấp. Tổ chức bảo hiểm chi trả tiền bảo hiểm trực tiếp cho bên nhận thế chấp khi xảy ra sự kiện bảo hiểm.

Trường hợp bên nhận thế chấp không thông báo cho tổ chức bảo hiểm biết về việc tài sản bảo hiểm đang được dùng để thế chấp thì tổ chức bảo hiểm chi trả tiền bảo hiểm theo hợp đồng bảo hiểm và bên thế chấp có nghĩa vụ thanh toán cho bên nhận thế chấp.

Có được sử dụng tài sản trí tuệ để thế chấp?

Tài sản trí tuệ là những sản phẩm do trí tuệ con người sáng tạo ra thông qua các hoạt động tư duy, sáng tạo trong các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đây là một loại của tài sản vô hình, không xác định được bởi đặc điểm vật chất của chính nó nhưng lại có giá trị lớn vì có khả năng sinh ra lợi nhuận.

Tài sản trí tuệ bao gồm: tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, ý tưởng; chương trình biểu diễn, bản ghi âm, chương trình phát sóng; sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu, tên thương mại; bí quyết kinh doanh, công thức pha chế; giống cây trồng mới, phần mềm máy tính…

Theo quy định tại Điều 115 Bộ luật dân sự 2015, các tài sản trí tuệ được xếp vào “quyền tài sản”, do vậy tài sản trí tuệ cũng có thể trở thành một đối tượng để thế chấp, nên việc thế chấp tài sản trí tuệ cũng mang đầy đủ các đặc điểm chung của thế chấp tài sản nói chung.

Quy định về việc thế chấp tài sản trí tuệ hiện nay như thế nào?

Bộ luật Dân sự hiện nay không có quy định riêng cho việc dùng tài sản nói chung hay tài sản trí tuệ là tài sản thế chấp. Nghị định 21/2021/NĐ-CP quy định về bảo đảm thực hiện nghĩa vụ đã đề cập đến quyền tài sản phát sinh từ quyền sở hữu trí tuệ. Cụ thể, tại Điều 17 Nghị định 21/2021/NĐ-CP quy định như sau:

“Chủ sở hữu quyền tài sản phát sinh từ quyền sở hữu trí tuệ, công nghệ thông tin, hoạt động khoa học, công nghệ được dùng quyền tài sản đối với đối tượng quyền tác giả, quyền liên quan, quyền sở hữu công nghiệp, quyền đối với giống cây trồng; quyền sở hữu, quyền sử dụng kết quả nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ, chuyển giao công nghệ; quyền khác trị giá được bằng tiền phát sinh từ quyền sở hữu trí tuệ, công nghệ thông tin, hoạt động khoa học, công nghệ để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ.”

Bên cạnh đó, tài sản trí tuệ có thể trở thành tài sản bảo đảm cũng được ghi nhận tại Điều 11 Nghị định 76/2018/NĐ-CP:

“Sử dụng quyền tài sản bảo đảm cho giao dịch vay vốn:

1. Các đối tượng sau đây được dùng làm tài sản bảo đảm cho giao dịch vay vốn để thực hiện các dự án khoa học và công nghệ, khởi nghiệp sáng tạo, phát triển sản xuất, kinh doanh từ kết quả nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ:

a) Quyền sở hữu, quyền sử dụng kết quả nhiệm vụ khoa học và công nghệ theo quy định của pháp luật khoa học và công nghệ, pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công có thể xác định được giá trị là quyền tài sản;

b) Quyền sở hữu, quyền sử dụng đối tượng sở hữu trí tuệ theo quy định của pháp luật sở hữu trí tuệ có thể xác định được giá trị là quyền tài sản;

c) Quyền khác phát sinh từ kết quả nhiệm vụ khoa học và công nghệ, đối tượng sở hữu trí tuệ theo quy định của pháp luật có thể xác định được giá trị là quyền tài sản.”

Để có thể áp dụng các phương thức xử lý tài sản thế chấp, tài sản trí tuệ là đối tượng của hợp đồng thế chấp cũng giống như các loại tài sản khác là phải có khả năng chuyển giao được. Do đó, các tài sản mà pháp luật cấm hoặc hạn chế chuyển dịch quyền sở hữu theo quy định của Luật Sở hữu trí tuệ sẽ không thể là đối tượng có thể thế chấp.

Có thể sử dụng tài sản sở hữu trí tuệ để thế chấp vay vốn không? Vì sao?

Theo quy định trong Bộ luật dân sự và Nghị định 21/2021/NĐ-CP, tài sản đảm bảo có thể là quyền tài sản với quyền sở hữu trí tuệ hay quyền sử dụng đất. Có nghĩa là có thể sử dụng quyền sở hữu trí tuệ như một tài sản thế chấp để vay vốn. Quy định đã có nhưng thực tế các doanh nghiệp khó có thể vay được vốn theo cách này.

Việc thế chấp đối với quyền sở hữu trí tuệ tại các tổ chức tín dụng vẫn còn nhiều hạn chế bởi đây là tài sản vô hình, trong trường hợp doanh nghiệp không trả được nợ, ngân hàng sẽ khó có thể bán được bằng sáng chế đó cho bên thứ 3.

Hiện nay việc định đoạt tài sản gặp rất nhiều khó khăn do chưa có những cơ quan có khả năng đánh giá, định giá tài sản thế chấp bằng sở hữu trí tuệ. Ngoài ra, việc xử lý tài sản đối với những tài sản thuộc sở hữu trí tuệ là một chuỗi giá trị của doanh nghiệp, do đó khi thực hiện xử lý các tài sản trí tuệ, ngân hàng, tổ chức tín dụng gặp khó khăn trong việc tách tài sản là đảm bảo sở hữu trí tuệ để xử lý tài sản. Lý do chính là quy định pháp lý thiếu nhất quán. Nếu như bây giờ tổ chức tín dụng cho vay với tài sản đảm bảo như vậy nhưng khi ra tòa không được công nhận thì rủi ro đẩy về tổ chức tín dụng.

Để khắc phục bất cập về định giá quyền sở hữu trí tuệ, nhiều ý kiến cho rằng cần có các tổ chức định giá chuyên nghiệp. Đặc biệt, các quyền sở hữu trí tuệ phải được đứng đằng sau là các doanh nghiệp để biến các sáng chế thành sản phẩm, dịch vụ thương mại mới có khả năng vay vốn, có thể thông qua ngân hàng hay các quỹ đầu tư.