CHIA THỪA KẾ NHƯ THẾ NÀO KHI CÓ MỘT NGƯỜI KHÔNG ĐỒNG Ý?

1. Tài sản thừa kế là gì?

Theo quy định tại Điều 612 Bộ luật dân sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), di sản bao gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong tài sản chung với người khác. Di sản thừa kế gồm tài sản riêng của người chết, phần tài sản của người chết trong khối tài sản chung với người khác; quyền sử dụng đất là di sản thừa kế theo quy định của pháp luật dân sự và đất đai, trong đó:

- Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản. Quyền tài sản là quyền trị giá được bằng tiền, gồm quyền tài sản đối với đối tượng quyền sở hữu trí tuệ, quyền sử dụng đất và các quyền tài sản khác.

- Tài sản bao gồm bất động sản và động sản. Bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai. Bất động sản bao gồm đất đai, nhà, công trình xây dựng gắn liền với đất đai; Tài sản khác gắn liền với đất đai, nhà, công trình xây dựng; Tài sản khác theo quy định của pháp luật. Động sản là những tài sản không phải là bất động sản.

2. Chia thừa kế thế nào khi có một người không đồng ý?

Để xem xét chia thừa kế khi có một người không đồng ý thì cần xem xét 02 trường hợp là người để lại di sản thừa kế có di chúc và không có di chúc, cụ thể như sau:

Thứ nhất, chia thừa kế theo di chúc khi có một người không đồng ý: tại Điều 624 Bộ luật dân sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017): “Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”. Theo đó, người để lại di chúc sẽ có toàn quyền quyết định việc để lại tài sản thừa kế cho ai. Người nhận thừa kế trong trường hợp này có thể là người thừa kế theo các hàng thừa kế của người để lại di chúc (có quan hệ vợ/chồng, quan hệ huyết thống) hoặc là bất cứ ai mà người để lại di chúc muốn để lại di sản của mình. Đây cũng là quy định được nêu tại Điều 626 cùng Bộ luật về quyền của người lập di chúc là chỉ định hoặc truất quyền hưởng thừa kế của người thừa kế, phân chia di sản theo từng phần cho từng người thừa kế…Đặc biệt, những nội dung này đều phải được thể hiện trong bản di chúc mà người này lập. Tuy người này có quyền để lại di chúc cho bất cứ ai nhưng để di chúc có hiệu lực, người hưởng di sản thừa kế được nhận di sản thì di chúc đó phải hợp pháp theo các điều kiện nêu tại Điều 630 Bộ luật này, gồm:

- Về nội dung: Không vi phạm điều cấm của luật và không trái đạo đức xã hội.

- Về hình thức: Không trái quy định.

- Về người lập di chúc: Người lập di chúc hay người để lại di sản thừa kế phải minh mẫn, sáng suốt trong khi lập và không bị lừa dối, đe doạ hay cưỡng ép để hoặc không để di sản thừa kế của mình cho người khác.

- Một số yêu cầu khác về bản di chúc: có thể được lập thành văn bản hoặc là di chúc miệng nếu không thể lập bằng văn bản, tính mạng của người lập di chúc bị đe doạ…; có thể công chứng, chứng thực hoặc không, gồm đầy đủ các nội dung cơ bản, nếu có nhiều trang thì phải đánh số trang và có chữ ký/điểm chỉ của người lập di chúc…

Do đó, có thể khẳng định, để di chúc có hiệu lực cần phụ thuộc vào ý chí và mong muốn của người để lại di chúc mà không ai có thể can thiệp vào nội dung của di chúc đó ngoài người lập di chúc. Đồng nghĩa nếu di sản được chia theo di chúc hợp pháp thì chia thừa kế khi có một người không đồng ý sẽ được thực hiện như sau:

- Nếu là người thừa kế khác (những người không có tên trong di chúc): Di chúc vẫn có hiệu lực.

- Nếu là người thừa kế được nhận di sản trong di chúc: Người này phải làm thủ tục từ chối nhận di sản thừa kế trước khi di sản được phân chia và việc từ chối này không phải nhằm trốn tránh nghĩa vụ tài sản với người khác.

Thứ hai, chia thừa kế theo pháp luật khi có một người không đồng ý: Ngoài chia thừa kế theo di chúc thì di sản còn được chia theo pháp luật. Trong đó, các trường hợp thừa kế được chia theo pháp luật được nêu tại Điều 650 Bộ luật dân sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) gồm:

- Di chúc không có hoặc không hợp pháp.

- Người được nhận thừa kế theo di chúc chết trước/cùng thời điểm với người lập di chúc; tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không tồn tại khi mở thừa kế.

- Người được hưởng di sản theo di chúc nhưng không có quyền hưởng hoặc từ chối nhận di sản.

- Các phần di sản: Không được định đoạt trong di chúc; liên quan đến phần di chúc không có hiệu lực…

Di sản được phân chia theo pháp luật sẽ được chia cho những người thừa kế cùng hàng theo quy định tại Điều 651 Bộ luật này như sau:

“1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:

a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;

b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;

c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại”.

Những người cùng hàng thừa kế sẽ hưởng phần di sản bằng nhau và chỉ khi hàng thừa kế thứ nhất không còn ai được hưởng di sản thì hàng thứ hai mới được hưởng. Do đó, nếu xuất hiện tình huống có người không đồng ý khi chia thừa kế thì chia thừa kế khi có một người không đồng ý có thể thực hiện theo cách sau đây:
- Không đồng ý tặng cho phần di sản cho người khác: Cùng đứng tên trên giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (Sổ đỏ/sổ hồng…) hoặc có thể thỏa thuận về việc trả tiền cho phần di sản mà người đó được hưởng để những người còn lại được hưởng di sản (bao gồm cả phần của người không đồng ý). Hai trường hợp này đều dựa hoàn toàn trên sự tự nguyện của các bên và do các bên cùng thỏa thuận để đi đến thống nhất.