PHÂN BIỆT VÔ HIỆU HỢP ĐỒNG VÀ HỦY BỎ HỢP ĐỒNG?

1. Khái niệm chung về hợp đồng vô hiệu và hủy bỏ hợp đồng.
- Điều 385 Bộ luật Dân sự 2015 quy định chung về hợp đồng: “Hợp đồng là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự”. Tuy nhiên, chưa có một định nghĩa nào được quy định để làm rõ về hợp đồng vô hiệu cũng như hủy bỏ hợp đồng. Do đó, ta có thể theo cách đơn giản:
+ Hợp đồng vô hiệu: là trường hợp hợp đồng không đáp ứng một trong các điều kiện để hợp đồng có hiệu lực do pháp luật quy định. Từ đó, hợp đồng sẽ không có giá trị pháp lý, không làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của các bên. Cụ thể, điều kiện để một giao dịch dân sự có hiệu lực được quy định rõ tại Điều 117 Bộ luật dân sự 2015:
“1. Giao dịch dân sự có hiệu lực khi có đủ các điều kiện sau đây:
a) Chủ thể có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với giao dịch dân sự được xác lập;
b) Chủ thể tham gia giao dịch dân sự hoàn toàn tự nguyện;
c) Mục đích và nội dung của giao dịch dân sự không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
2. Hình thức của giao dịch dân sự là điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự trong trường hợp luật có quy định”.
Như vậy, từ quy định trên, điều kiện để hợp đồng có hiệu lực như sau:
- Chủ thể giao kết hợp đồng có năng lực pháp luật dân sự, năng lực hành vi dân sự phù hợp với hợp đồng được xác lập;
- Chủ thể tham gia hợp đồng hoàn toàn tự nguyện;
- Mục đích và nội dung của hợp đồng không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
+ Hủy bỏ hợp đồng: là việc các bên tham gia hợp đồng chấm dứt hiệu lực của hợp đồng đã được giao kết hợp pháp trước đó theo thỏa thuận của các bên trong hợp đồng hoặc theo quy định của pháp luật.
2. Các tiêu chí để phân biệt hợp đồng vô hiệu và hủy bỏ hợp đồng.
- Thứ nhất, về bản chất của việc chấm dứt:
+ Hợp đồng vô hiệu là hợp đồng có sự vi phạm một trong các điều kiện có hiệu lực của hợp đồng được quy định tại Điều 117 Bộ luật Dân sự 2015.
+ Hủy bỏ hợp đồng là khi một trong các bên trong hợp đồng vi phạm các điều khoản có trong hợp đồng hoặc một bên yêu cầu hủy hợp đồng.
- Thứ hai, căn cứ phát sinh:
+ Đối với hợp đồng bị vô hiệu:
Theo quy định tại Điều 122, Điều 407, Điều 408 Bộ luật Dân sự 2015 thì một hợp đồng sẽ bị tuyên bố vô hiệu nếu hợp đồng đó thuộc các trường hợp như sau:
a) Hợp đồng vi phạm điều cấm của luật, trái đạo đức xã hội.
b) Hợp đồng được xác lập giả tạo, nhằm che dấu một hợp đồng khác.
c) Hợp đồng do người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự xác lập, thực hiện.
d) Hợp đồng được xác lập bị nhầm lẫn làm cho hợp đồng không đạt được mục đích mà các bên ký kết mong muốn.
đ) Hợp đồng được xác lập do bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép.
e) Hợp đồng được xác lập bởi người không nhận thức và làm chủ được hành vi của mình.
g) Hợp đồng không tuân thủ quy định về hình thức luật định.
h) Hợp đồng có đối tượng không thể thực hiện được.
+ Đối với hủy bỏ hợp đồng:
Hợp đồng sẽ bị hủy bỏ khi điều kiện hủy bỏ hợp đồng được các bên thỏa thuận xảy ra trên thực tế. Cụ thể hợp đồng sẽ bị hủy bỏ nếu thuộc một trong các trường hợp được quy định tại Điều 423 Bộ luật dân sự 2015:
“1. Một bên có quyền hủy bỏ hợp đồng và không phải bồi thường thiệt hại trong trường hợp sau đây:
a) Bên kia vi phạm hợp đồng là điều kiện hủy bỏ mà các bên đã thỏa thuận;
b) Bên kia vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ hợp đồng;
c) Trường hợp khác do luật quy định.
2. Vi phạm nghiêm trọng là việc không thực hiện đúng nghĩa vụ của một bên đến mức làm cho bên kia không đạt được mục đích của việc giao kết hợp đồng”.
- Thứ ba, về tính chất của hợp đồng:
+ Hợp đồng vô hiệu: Chưa làm phát sinh quyền và nghĩa vụ của các bên.
+ Hủy bỏ hợp đồng: Hợp đồng này có hiệu lực tại thời điểm giao kết nhưng vì phát sinh yếu tố dẫn đến hủy hợp đồng nên hiệu lực này không được công nhận.
- Thứ tư, hệ quả pháp lý được đặt ra:
+ Căn cứ theo quy định tại Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015 thì khi giao dịch dân sự bị vô hiệu sẽ dẫn đến hệ quả pháp lý sau:
a) Không làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự của các bên kể từ thời điểm giao dịch được xác lập.
b) Tùy trường hợp mà sẽ có vô hiệu hợp đồng một phần hoặc vô hiệu toàn phần.
c) Các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận.
d) Các bên hoàn trả cho nhau bằng hiện vật. Trong trường hợp không thể hoàn trả bằng hiện vật thì hoàn trả bằng tiền.
đ) Bên có lỗi dẫn đến hợp đồng bị vô hiệu thì phải bồi thường.
e) Bên ngay tình trong việc thu hoa lợi, lợi tức không phải hoàn trả lại hoa lợi, lợi tức đó.
+ Căn cứ theo quy định tại Điều 427 Bộ luật Dân sự 2015 thì khi hủy bỏ hợp đồng sẽ dẫn đến hệ quả pháp lý sau:
a) Hợp đồng đã có hiệu lực tại thời điểm giao kết nhưng vì phát sinh yếu tố dẫn đến hủy hợp đồng mới dẫn đến không có hiệu lực từ thời điểm giao kết, các bên không phải thực hiện nghĩa vụ đã thỏa thuận trừ thỏa thuận phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại và thỏa thuận giải quyết tranh chấp.
b) Hợp đồng sẽ không có hiệu lực pháp lý toàn bộ.
c) Các bên hoàn trả lại những gì đã nhận sau khi đã trừ chi phí thực hiện hợp đồng, chi phí bảo quản, phát triển tài sản.
d) Hoàn trả thực hiện bằng hiện vật, nếu không thể hoàn trả bằng hiện vật thì sẽ trị giá thành tiền để hoàn trả.
đ) Bên vi phạm nghĩa vụ có nghĩa vụ bồi thường.
e) Các bên có quyền đòi lại phần lợi ích do việc đã thực hiện phần nghĩa vụ theo hợp đồng.
- Thứ năm, về thẩm quyền quyết định:
+ Trường hợp hợp đồng vô hiệu: Tòa án hoặc Trọng tài là cơ quan có thẩm quyền tuyên hợp đồng vô hiệu.
+ Trường hợp hủy bỏ hợp đồng: Thông thường, các chủ thể có quyền quyết định việc hợp đồng bị hủy bỏ là một trong các bên, hoặc các cơ quan tài phán như Trọng tài, Tòa Án.